Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu jest instytucją naukowo-badawczą i oświatową zajmującą się ochroną i popularyzacją historii i kultury ludowej Opolszczyzny. Do jego zadań należy między innymi gromadzenie materiałów dokumentacyjnych oraz ich naukowe opracowanie i udostępnianie. Mając powyższe na względzie pracownicy Muzeum, już od dłuższego czasu, prowadzą intensywną akcję pozyskiwania starych fotografii, stanowiących formę źródłowego dokumentu zawierającego wiele cennych informacji o historii naszego regionu, gospodarce, kulturze oraz życiu codziennym jego mieszkańców w minionych czasach. Dotychczas za pośrednictwem prasy, radia, telewizji czy osobistych kontaktów, udało się pozyskać do współpracy wiele osób prywatnych, szkół, izb regionalnych, organizacji lokalnych, które zgodziły się udostępnić Muzeum swoje archiwa fotograficzne. Z ich pomocą udało się stworzyć FOTOTEKĘ ŚLĄSKĄ – podręczny zbiór dawnych fotografii – będącą źródłem istotnych wiadomości dla tych wszystkich, którzy pracują nad przeszłością Śląska bądź się tą przeszłością interesują.
Trzon Fototeki stanowią zdjęcia z rodzinnych albumów, zawierające wiele danych, które odczytane poszerzają niewątpliwie naszą wiedzę o życiu mieszkańców wsi śląskiej. W oparciu o nie można prześledzić nie tylko losy poszczególnych rodzin, ale wysnuć wnioski dotyczące życia całej społeczności wiejskiej. Do źródeł utrwalających obraz minionej epoki należą więc zdjęcia wykonywane przy okazji ważnych wydarzeń familijnych, takich jak śluby, wesela, roczki, dzień I Komunii Świętej, jubileusze, rzadziej chrzciny czy pogrzeby. Są nimi także fotografie dokumentujące udział w lokalnych organizacjach, czas szkolny, służbę wojskową, uczestnictwo w wycieczkach czy pielgrzymkach oraz codzienne zajęcia – w zagrodzie, na roli, przy warsztacie rzemieślniczym czy w przemyśle. Obok scen z życia powszedniego także portrety, krajobrazy, zdjęcia dokumentujące przebieg wojen, katastrof, żywiołów, a także wszystkie inne, których nie sposób w tym miejscu wyliczać, stanowią skarbnicę wiedzy, której znaczenia przecenić nie można.
W Fototece gromadzone są przede wszystkim fotografie wykonane przed 1945 rokiem, związane z terenami i mieszkańcami wsi Śląska Opolskiego. Najstarsze z nich pochodzą z końca XIX wieku. Zdjęcia te, wykonywane wyłącznie w profesjonalnych zakładach fotograficznych, które na Śląsku zaczęły powstawać w większych miastach już w latach 60., mają zwykle formę portretu, przede wszystkim przedstawicieli wyższych warstw społeczności wiejskiej. Koszty podróży ze wsi do miasta oraz dość wysoka cena za usługę fotografa sprawiały bowiem, że w okresie tym na stworzenie własnego wizerunku tą “nowoczesną” metodą stać było jedynie najbogatszych. W miarę upływu czasu i rozwoju techniki fotografowanie stawało się jednak coraz bardziej powszechne, co uwidacznia się również w zbiorach Fototeki we wzroście liczby zdjęć z okresu późniejszego niż wiek XIX. Na początku XX stulecia, w jego pierwszej i drugiej dekadzie, zdjęcie posiadało jednak ciągle jeszcze wyjątkowy, odświętny charakter. Stanowiło bardzo cenną pamiątkę pieczołowicie przechowywaną przez lata. Trwałość tych fotografii, które w doskonałym stanie dotrwały do naszych czasów, zapewniła nie tylko dbałość o nie ich właścicieli, ale także staranna obróbka i doskonały papier bezdrzewny. Zdjęcia naklejone na ozdobne tekturki, sygnowane znakami firmowymi, odpowiednio oprawione, zawieszone na ścianie czy ustawiane na komodach, przez długie lata były powodem dumy ich właścicieli. Dzięki temu jeszcze dzisiaj podziwiać możemy wizerunki całych rodzin uroczyście ubranych, stojących lub siedzących w atelier na tle malowanego na płótnie pejzażu, a dzięki usługom wędrownych fotografów – rodzin stojących przed własnym domem czy w plenerze. Te ostatnie są o tyle cenniejsze, że zawierają wiele dodatkowych informacji o zabudowaniach mieszkalnych, gospodarczych czy elementach krajobrazu wiejskiego.
Najwięcej fotografii zgromadzonych w Fototece pochodzi z okresu międzywojennego. Pojawienie się nowocześniejszych, łatwiejszych w obsłudze i zdecydowanie tańszych aparatów fotograficznych przyniosło rozwój fotografii amatorskiej, a tym samym spowodowało wzrost ilości robionych zdjęć. W tym czasie fotografowali się już niemal wszyscy przy różnych, niekoniecznie uroczystych okazjach. Z nich właśnie możemy dziś czerpać informacje o tym jak wyglądało ówczesne życie codzienne, nie wyreżyserowane sztywne sceny, jak bywało wcześniej, ale zwyczajną codzienność “zatrzymaną w kadrze”.
Fotografie zgromadzone w Fototece podzielone zostały na działy i poddziały, w obrębie których stworzono jeszcze bardziej szczegółowe kategorie. Klasyfikacja materiału, konieczna dla ułatwienia szybkiego znalezienia potrzebnego zdjęcia, wymagała dużej elastyczności. Niektóre działy zazębiają się i graniczą blisko ze sobą, z kolei jedna i ta sama fotografia zawierać może wiele różnych informacji. Ścisłe zaszeregowanie danego obiektu nie zawsze więc wypadało zadawalająco. Z tych powodów w wielu wypadkach to samo zdjęcie zostało przyporządkowane do różnych kategorii. Układ fotografii w obrębie kolejnych podrozdziałów jest chronologiczny wg daty wprowadzenia do bazy. Dodatkowo dzięki zamieszczonej na stronie wyszukiwarce można łatwo odnaleźć fotografię wg nazwy miejscowości polskiej lub niemieckiej, albo też po słowach – kluczach, zawartych w opisach zdjęć. Każda fotografia zawiera informacje na temat osób bądź wydarzeń przedstawionych na niej, daty i miejsca wykonania bądź pochodzenia, także dane o jej właścicielach. Obok polskiej nazwy miejscowej podano nazwy niemieckie. Na pierwszym miejscu znajduje się jej dawna (tradycyjna) forma, na drugim zaś wtórny chrzest niemiecki z okresu międzywojennego z rokiem mianowania. Miejscowości lokalizuje się według powiatów: w polskiej wersji językowej zastosowano obecny podział administracyjny, w niemieckiej – podział i nazewnictwo obowiązujące przed 1945 rokiem.
Liczymy, że stale rozbudowywany zbiór starych fotografii tworzący Fototekę Śląską, udostępniany w łatwy i szybki sposób dzięki technologii internetowej, stanie się wartościowym źródłem informacji o historii i kulturze Śląska Opolskiego.
Zapraszamy do przeglądania naszych zbiorów oraz do współpracy przy ich rozbudowie.
Magdalena Górniak-Bardzik
Wykorzystywanie materiałów zgromadzonych w Fototece możliwe jest wyłącznie po uzyskaniu zgody Muzeum Wsi Opolskiej w Opolu.